УДК 81′42

ЛИНГВО-КОГНИТИВНЫЙ АНАЛИЗ МЕХАНИЗМОВ ПОЛИСЕМИИ В ХУДОЖЕСТВЕННОМ ТЕКСТЕ (НА МАТЕРИАЛЕ ТАДЖИКСКОГО И РУССКОГО ЯЗЫКОВ)

Бобоева Гульнора Исламовна 

Кандидат филологических наук,

старший преподаватель кафедры русского языка

Российско-Таджикский (Славянский) университет

Ул. М. Турсунзаде 30, 734025, Душанбе, Республика Таджикистан

Тел.: (+992 44) 620 42 08

В центре внимания автора статьи лексическая полисемия как одна из понятийных моделей, анализ которой способствует определению структуры представления знаний и способов концептуальной организации знаний в процессах понимания и построения языковых сообщений. Обращаясь к проблеме многозначности языковых единиц, автор исходит из того, что современный взгляд на феномен знания и значения все больше определяется когнитивным подходом к проблемам языка и семантики.

Показано, что лексическая полисемия представляет собой способность единиц лексикона иметь несколько семантически взаимосвязанных значений, служащих средством номинации объективно различных предметов и явлений и дифференцируются в речемыслительной деятельности синтагматически (с помощью контекста) и парадигматически (на основе семасиологических оппозиций).

Показано взаимодействие объективных и субъективных признаков номинации, которые особенно явно обнаруживаются при сравнении лексических единиц разных языков, обозначающих одни и те же денотаты. Выявление сходств и различий между многозначными лексическими единицами разных языков может содействовать избежанию переводческих ошибок, а также предоставлению семантической интерференции, возникающей вследствие расхождений в смысловых структурах многозначных слов в языках.

Ключевые слова: когнитивная лингвистика; лексическая полисемия; семантика; средства номинации; языковое сообщение.

Литература

1.    Гумбольдт В. Избранные труды по языкознанию / В.Гумбольдт; пер. с нем. Г.В.Рамишвили. – М.: Прогресс, 1984. – 400 с.

2.    Залевская А.А. Актуальные проблемы лексической семантики // Теоретические проблемы языкознания: сб. ст. к 140-летию каф. общ. языкознания филол. фак-та. С.-Петерб. гос. ун-та / гл. ред. Л.А. Вербицкая. – СПб., 2004. – С. 381-394.

3.    Курилович Е. Заметки о значении слова // Вопросы языкознания. – 1995. – № 3. – С. 73–81.

4.    Лакофф Д. Женщины, огонь и опасные вещи: Что категории языка говорят нам о мышлении / пер. с англ. И.Б.Шатуновского. – М.: Языки славянской культуры, 2004. – 792 с.

5.    Одинцова М.П. Вместо введения: к теории образа человека в языковой картине мира // Язык. Человек. Картина мира. Лингвоантропологические и философские очерки (на материале русского языка) / под ред. М.А.Одинцовой. – Омск: Омск. гос. ун-т, 2008. – Ч. 1. – С. 8–11.

6.    Потебня А.А. Из записок по русской грамматике: в 4 т. – Т. 1–2. – М.: Просвещение, 1958. – 536 с.

   

LINGUO-COGNITIVE ANALYSIS OF THE MECHANISMS OF POLYSEMY IN ARTISTIC TEXT (ON THE MATERIAL OF TAJIK AND RUSSIAN LANGUAGES) 

Boboeva Gulnora Islamovna

Candidate of philological sciences,

senior teacher of the chair of Russian language

Russian-Tajik (Slavonic) university

M. Tursunzade 30, 734025, Dushanbe, Republic of Tajikistan

Ph: (+992 44) 620 42 08

In the article, the author focuses on lexical polysemy as one of the conceptual models, the analysis of which contributes to the definition of the structure of knowledge representation and the ways of conceptual organization of knowledge in the processes of understanding and constructing language messages. Referring to the problem of the polysemy of linguistic units, the author proceeds from the fact that the modern view on the phenomenon of knowledge and meaning is increasingly determined by a cognitive approach to the problems of language and semantics.

It is shown that lexical polysemy is the ability of units of the lexicon to have several semantically interrelated meanings that serve as a means of nominating objectively different objects and phenomena and are differentiated in speech and thinking activities syntagmatically (using the context) and paradigmatic (based on semasiological oppositions).

The interaction of objective and subjective characteristics of the nomination is shown, which are especially clearly detected when comparing lexical units of different languages, denoting the same denotations. Identifying similarities and differences between multi-valued lexical units of different languages can help to avoid translation errors, as well as the provision of semantic interference resulting from discrepancies in the semantic structures of multi-valued words in languages.

Keywords: cognitive linguistics; lexical polysemy; semantics; nomination tools; language message.

References 

1.      Humboldt V. Selected works on linguistics / V. Humboldt; transl. from German by G.V.Ramishvili. – M.: Progress, 1984. – 400 p.

2.      Zalevskaya A.A. Actual problems of lexical semantics // Theoretical problems of linguistics: Sat. art. to the 140th anniversary of the department of general linguistics of philol. fac-ty. St. Petersburg state un-ty / ch. ed. L.A. Verbitskaya. – SPb., 2004. – P. 381-394.

3.      Kurilovich E. Notes on the meaning of a word // Questions of linguistics. – 1995. – № 3. – P. 73–81.

4.      Lakoff D. Women, fire and dangerous things: What categories of language tell us about thinking / trans. from English by I.B.Shatunovsky. – M.: Languages of Slavic culture, 2004. – 792 p.

5.      Odintsova M.P. Instead of introduction: to the theory of the image of a person in the linguistic picture of the world // Language. Person. Picture of the world. Linguistic anthropological and philosophical essays (on the material of the Russian language) / ed. by M.A.Odintsova. – Omsk: Omsk state university, 2008. – Part 1. – P. 8-11.

6.      Potebnya A.A. From notes on Russian grammar: in 4 vols. - V. 1-2. – M.: Prosvescheniye, 1958. – 536 p.

  

ТАҲЛИЛИ ЗАБОНИЮ КОГНИТИВИИ МЕХАНИЗМҲОИ СЕРМАЪНОӢ ДАР МАТНИ БАДЕӢ (ДАР АСОСИ МАВОДИ ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА РУСӢ)

Бобоева Гулнора Исломовна

Номзади илмҳои филологӣ,

муаллими калони кафедраи забони русии

Донишгоҳи (Славянии) Россия ва Тоҷикистон

Кeч. М. Турсунзода 30, 734025, Душанбе, Ҷумҳурии Тоҷикистон

Тел.: (+992 44) 620 42 08

Дар маркази диққати муаллифи мақола сермаъноии калима ҳамчун яка аз амсилаҳои мафҳумӣ меистад, ки таҳлили он барои муайян кардани сохтори тасаввуроти дониш ва тарзҳои ташаккулдиҳии консептуалии дониш дар раванди фаҳмиш ва сохташавии маълумоти забонӣ мусоидат хоҳад кард. Ба мушкилоти сермаъноии воҳидҳои забонӣ рӯй оварда, муаллиф бар он такя мекунад, ки нигоҳи замонавӣ ба нубуғи дониш ва маъно торафт бештар бо муносибати когнитивӣ нисбат ба мушкилоти забон ва семантика шарҳу эзоҳ дода мешавад.

Нишон дода шудааст, ки сермаъноии луғавӣ қобилияти воҳидҳои луғавии забонро барои доштани якчанд маънои аз ҷиҳати семантикӣ бо ҳам алоқаманд, ки ҳамчун воситаи номгузории якчанд ашё ва ҳодисаҳои аз ҷиҳати объективӣ гуногун хизмат мекунад ва зимни фаъолияти нутқиву андешаронӣ ба таври синтагматикӣ (тавассути матн) ва парадигматикӣ (дар асоси муқобилиятҳои семасиологӣ) ҷудо мешавад, нишон медиҳад.

Таъсири мутақобилаи нишонаҳои объективӣ ва субъективии номгузорӣ, ки махсусан бараъло ҳангоми муқоиса намудани воҳидҳои луғавии забонҳои гуногун эҳсос карда мешаванд ва худи ҳамон як денотатҳоро ифода мекунанд, дида мешавад. Ошкор намудани монандӣ ва фарқияти байни воҳидҳои луғавии сермаъно дар забонҳои гуногун метавонад барои канор гирифтан аз ғалатҳои тарҷумонӣ, инчунин барои пешниҳоди интерференсияи маъноӣ, ки дар натиҷаи фарқ кардани сохторҳои маъноии калимаҳои сермаъно дар забонҳо ба вуҷуд меояд, мусоидат кунад.

Калидвожаҳо: забоншиносии когнитивӣ; сермаъноии луғавӣ; маъно; воситаҳои номгузорӣ; маълумоти забонӣ.