УДК 811.222.8

ОТРАЖЕНИЕ КОНЦЕПТА «САБР» (ТЕРПЕНИЕ) В ЛЕГЕНДАХ И СКАЗКАХ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА

Курбонова Хафиза Халимовна

Преподаватель кафедры теоретического и прикладного языкознания

Российско-Таджикский (Славянский) университет

Ул. М. Турсунзаде 30, Душанбе, Республика Таджикистан

Тел.: (+992) 900 94 66 60 (м.)

Статья посвящена лингвокогнитивному анализу прецедентных текстов и выявлению в них аксиогенных ситуаций. Аксиогенные ситуации в данных текстах рассматриваются как референтная основа ценностной картины мира. В качестве объекта исследования выбраны сказки и исторические рассказы таджикского народа с компонентом «сабр» (терпение). В них отражены жизненный опыт народа, его мировоззрение, знания, оценки окружающего его мира. Результаты исследования показали, что «сабр» (терпение) является одним из основных понятий в таджикских народных сказках. Терпение – это ключ к утешению, путь к разрешению жизненных конфликтов. Терпение является спутником человека, который доведёт его до цели. Изучение концепта «Сабр» в таджикской лингвокультуре на материале сказок и исторических рассказов позволило выявить следующие нормы поведения: терпение является одним из благочестивых качеств и приносит человеку благо и успех; терпение – это стойкость; терпение позволяет не терять надежду и, не ожесточаясь, переносить страдания и несчастия; терпеливость и сплочённость помогают улучшить нашу жизнь и противостоять трудностям, нетерпеливость приведёт к трудностям.

В результате анализа лексики таджикских легенд и сказок, выражающей терпение, выявлены слова, являющиеся национально-специфичными для таджикской лингвокультуры: терпение матери, благо, успех, испытание, воспитанность, выносливость, стойкость, справедливость и т.д., что подтверждает большой потенциал средств вербализации феномена терпения.

Ключевые слова: терпение; прецедентные тексты; аксиогенные ситуации; лингвокогнитивный анализ; ценностная картина мира; таджикская лингвокультура.

Литература

1.    Давлатмирова М.Б. Национально-специфические особенности макроконцепта «Судьба» в арабских сказках «Тысяча и одна ночь» // Вестник Таджикского национального университета. Серия «Филология». – Душанбе: Сино, 2019. – №1. – С. 13-20.

2.    Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность. – М.: Издательство ЛКИ, 2010. – 264 с.

3.    Карасик В.И. Аксиогенная ситуация как единица ценностной картины мира // Политическая лингвистика. – 2014. – №1 (47). – С. 94-99.

4.    Панарина Н.С. Прецедентный текст как культурно значимая когнитивная модель // Вестник Пермского национального исследовательского политехнического университета. Проблемы языкознания и педагогики. – 2003. – №2 (26). – С. 94-99.

5.    Сорокин Ю.А Прецедентный текст как способ фиксации языкового сознания. Язык и сознание: парадоксальная рациональность. – М., 2004. – 200 с.

REFLECTION OF THE CONCEPT OF “SABR” (PATIENCE) IN LEGENDS AND FAIRY TALES OF THE TAJIK PEOPLE

Kurbonova Khafiza Khalimovna

Lecturer of the chair of theoretical and applied linguistics

Russian-Tajik (Slavonic) university

M. Tursunzade 30, Dushanbe, Republic of Tajikistan

Ph.: (+992) 900 94 66 60 (m.)

The article is devoted to the linguo-cognitive analysis of precedent texts and the identification of axiogenic situations in them. Axiogenic situations in these texts are considered as the reference basis of the value picture of the world. Tales and historical stories of the Tajik people with the Sabr component (patience) were selected as the material. They reflect the life experience of the people, their worldview, knowledge, assessments of the world around them. The results of the study showed that “sabr” (patience) is one of the basic concepts in Tajik folk tales. Patience is the key to comfort, the path to solving problems. Patience is the companion of a person who will bring him to the goal. Studying the Sabr concept in Tajik linguistic culture on the basis of fairy tales and a historical story revealed the following norms of behavior: patience is one of the pious qualities and brings good and success to a person; patience is endurance; patience allows you to not lose hope and tolerate suffering and misery; patience and cohesion help improve our lives and confront difficulties, impatience will lead to difficulties.

An analysis of the vocabulary of Tajik legends and fairy tales expressing patience revealed words that are nationally specific for Tajik linguistic culture: mother's patience, benefit, success, test, upbringing, endurance, stamina, justice, etc., which confirms the great potential of the verbalization funds of phenomenon of the country.

Keywords: patience; precedent texts; axiogenic situations; linguocognitive analysis; value picture of the world; Tajik linguistic culture.

References

1.    Davlatmirova M.B. National-specific features of the macro concept “Destiny” in the Arabian tales “One Thousand and One Nights” // Bulletin of the Tajik national university. Series "Philology". – Dushanbe: Sino, 2019. – №1. – P. 13-20.

2.    Karaulov Yu.N. Russian language and linguistic personality. – M.: Publishing house LKI, 2010. – 264 p.

3.    Karasik V.I. Axiogenic situation as a unit of the value picture of the world // Political Linguistics. – 2014. – №1 (47). – P. 94-99.

4.    Panarina N.S. Precedent text as a culturally significant cognitive model // Bulletin of the Perm National research polytechnic university. Problems of linguistics and pedagogy. – 2003. – №2 (26). – P. 94-99.

5.    Sorokin Yu.A. Precedent text as a way of fixing language consciousness. Language and consciousness: paradoxical rationality. – M., 2004. – 200 p.

ИНЪИКОСИ КОНСЕПТИ «САБР» (ТЕРПЕНИЕ) ДАР РИВОЯТУ АФСОНАҲОИ ХАЛҚИ ТОҶИК

Қурбонова Ҳафиза Ҳалимовна

Муаллими кафедраи забоншиносии назариявӣ ва амалӣ

Донишгоҳи славянии Россия ва Тоҷикистон

Кӯч. М. Турсунзода 30, 734025, Душанбе, Ҷумҳурии Тоҷикистон

Тел.: (+992) 900 94 66 60 (м.)

Мақола ба таҳлили забониву когнитивии матнҳои мавриди таваҷҷуҳи умум ва ошкор сохтани ҳолатҳои аксиогенӣ дар онҳо бахшида шудааст. Ҳолатҳои аксиогенӣ дар матнҳои мазкур ҳамчун асоси референтии манзараи арзишҳои ҷаҳон баррасӣ карда шудаанд. Ба ҳайси мавод афсонаҳо ва ҳикояҳои таърихии халқи тоҷик бо ҷузъи «сабр» (терпение) интихоб гардидаанд. Дар онҳо таҷрибаи ҳаётии мардум, ҷаҳонбинии он, дониш, баҳодиҳии олами атроф инъикос ёфтааст. Натиҷаҳои тадқиқ нишон доданд, ки «сабр» (терпение) яке аз мафҳумҳои асосии афсонаҳои халқи тоҷик мебошад. Тоқат калиди оромиши дил, роҳи ҳалли мушкилот мебошад. Тоқат ҳамрадифи инсон аст, ки ӯро ба сӯйи мақсад мебарад. Омӯзиши консепти «Сабр» дар фарҳанги забонии тоҷикон дар асоси маводи афсонаҳо ва ҳикояҳои таърихӣ барои ошкор намудани меъёрҳои зерини рафтор имконият доданд: тоқат яке аз хислатҳои ҳамида буда, ба инсон хушиву муваффақият меорад; тоқат устуворӣ мебошад; тоқат барои гум накардани умед ва бо сарбаландӣ убур кардан аз ранҷу азоб ва нокомиҳо имконият медиҳад; пуртоқатӣ ва муттаҳидӣ барои беҳтар намудани ҳаёти мо ва истодагарӣ бар зидди мушкилиҳо аст, бетоқатӣ бошад ба мушкилиҳои зиёд оварда мерасонад.

Дар натиҷаи таҳлили луғати ривоятҳо ва афсонаҳои тоҷикӣ, ки ифодакунандаи тоқат мебошанд, вожаҳое ошкор гардидаанд, ки барои фарҳанги забонии тоҷикон дорои хусусияти миллӣ мебошанд: пуртоқатии модар, беҳбудӣ, комёбӣ, озмоиш, ботарбия будан, батоқат будан, устуворӣ, адолат ва ғ., ки нерӯи баланди воситаҳои нутқ доранд.

Калидвожаҳо: сабр; матнҳои мавриди таваҷҷуҳи умум; ҳолатҳои аксиогенӣ; таҳлили забониву когнитивӣ; тасвири баҳодиҳандаи ҷаҳон; фарҳанги забонии тоҷикон; ҷузъҳои сабр.