УДК 81’367.335:811.161.1=222.8

СТРУКТУРА И СЕМАНТИКА СЛОЖНОПОДЧИНЁННЫХ ПРЕДЛОЖЕНИЙ С ОПРЕДЕЛИТЕЛЬНОЙ ПРИДАТОЧНОЙ ЧАСТЬЮ В РУССКОМ И ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ 

Салимов Рустам Давлатович 

Доктор филологических наук,

профессор кафедры русского языка

Российско-Таджикский (Славянский) университет

734025, Республика Таджикистан, Душанбе, ул. М. Турсунзаде, 30

Тел.: (+992) 93 478 96 76 (м.)

www.s83@mail.ru

В условиях продолжающейся семантизации синтаксических исследований существует необходимость в системном и многоаспектном описании сложноподчиненных предложений, выражающих определительные отношения. Эти предложения ранее изучались на основе формально ориентированного подхода, что обусловило некорректное решение ряда проблем, связанных с определением их содержательной сущности.

В данной статье объектом исследования являются основные закономерности содержательной и формальной организации сложноподчиненных предложений, передающих определительные отношения в русском и таджикском языках. Рассмотрены структура и семантика сложноподчиненных предложений в сопоставляемых языках, выявлены способы связи частей сложноподчиненных предложений, а также проведен сравнительный анализ структурно-семантических особенностей СПП в русском и таджикском языках и на этой основе определены сходство и различия в структуре СПП, характерных для русского и таджикского языков Материалом для исследования послужили примеры, извлеченные из произведений русской и таджикской художественной литературы, и их переводы на сопоставляемые языки.

Ключевые слова: синтаксис; сложно подчиненное предложение; определительное придаточное; структура; семантика; союзы; союзные слова; указательные местоимения; слова русский язык; таджикский язык.

Литература

1.    Бабайцева В.В. Синтаксис русского языка. –М.: ФЛИНТА:Наука, 2015. – 576 с.

2.    Белошапкова В.А. Современный русский язык: Синтаксис. – М.: Высшая школа, 1977. – 248 с.

3.    Гвоздев А.Н. Современный русский литературный язык. Ч.2. – М.: Учпедгиз, 1961. – 302 с.

4.    Грамматика современного таджикского литературного языка. Ҷ.3. – Душанбе: Дониш,1989. – 221 с. (на тадж.яз.).

5.    Грамматика современного русского литературного языка. Ч.2 / под ред. В.В.Виноградова. – М.: Наука, 1970. – 767 с.

6.    Русская грамматика. Т.2 / под ред. Н.Ю.Шведовой). – М.: Наука, 1982. – 709с.

7.    Современный таджикский язык Забони адабии ҳозираи точик. – Душанбе: Ирфон, 1970. – 268 с. (на тадж.яз.).

 

STRUCTURE AND SEMANTICS OF COMPLEX SENTENCES WITH ATTRIBUTIVE CLAUSE IN RUSSIAN AND TAJIK LANGUAGES 

Salimov Rustam Davlatovich

Doctor of Philology,

professor of the chair of Russian language

Russian-Tajik (Slavonic) university

734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, M. Tursunzade, 30

Ph.: (+992) 93 478 96 76 (m.)

www.s83@mail.ru

In the context of the ongoing semantization of syntactic research, there is a need for a systematic and multifaceted description of complex sentences expressing determinative relations. These proposals were previously studied on the basis of a formally oriented approach, which led to the incorrect solution of a number of problems related to the definition of their substantive essence.

In this article, the main patterns of the content and formal organization of complex sentences are studied, that convey attributive relations in the Russian and Tajik languages. The structure and semantics of complex sentences in the compared languages have been determined, ways of connecting parts of complex sentences have been identified, and a comparative analysis of the structural and semantic features of the SPP in the Russian and Tajik languages is carried out, and on this basis the similarities and differences in the structure of the complex sentences characteristic of the Russian and Tajik languages are determined. The material for the study was the examples extracted from the works of Russian and Tajik fiction and their translations into the compared languages.

Keywords: syntax; complex sentence; attributive clause; structure; semantics; conjuction; connective words; demonstrative pronouns; words; Russian; Tajik.

References

1.      Babaytseva V.V. Syntax of the Russian language. –M.: FLINT: Nauka, 2015. – 576 p.

2.      Beloshapkova V.A. Modern Russian: Syntax. – M.: Vysshaya shkola, 1977. – 248 p.

3.      Gvozdev A.N. Modern Russian literary language. Part 2. – M.: Uchpedgiz, 1961. – 302 p.

4.      Grammar of the modern Tajik literary language. V.3. – Dushanbe: Donish, 1989. – 221 p. (in Tajik).

5.      Grammar of the modern Russian literary language. Part 2 / ed.by V.V.Vinogradov. – M.: Nauka, 1970. – 767 p.

6.      Russian grammar. Vol.2 / ed. N.Yu.Shvedova). – M.: Nauka, 1982. – 709 p.

7.      Modern Tajik language. Zaboni adabii hozirai tojik. – Dushanbe: Irfon, 1970. – 268 p. (in Tajik).

   

СОХТОР ВА МАЪНОИ ҶУМЛАҲОИ МУРАККАБИ ТОБЕЪ БО ҶУМЛАИ ПАЙРАВИ МУАЙЯНКУНАНДА ДАР ЗАБОНҲОИ РУСӢ ВА ТОҶИКӢ 

Салимов Рустам Давлатович

Доктори илмҳои филологӣ,

профессори кафедраи забони русӣ

Донишгоҳи (Славянии) Россия ва Тоҷикистон

734025, Ҷумҳурии Тоҷикистон, Душанбе, М.Турсунзода, 30

Тел.: (+992) 93 478 96 76 (м.)

www.s83@mail.ru

Дар шароити маъносозии идомаёбандаи таҳқиқоти соҳаи сарфшиносӣ зарурати тавсифи бонизом ва серҷабҳаи ҷумлаҳои мураккаби тобеъ, ки муносибатҳои муайянкунандагиро ифода мекунанд, торафт бештар мегардад. Ин ҷумлаҳо пештар ҳам дар асоси муносибати шаклӣ омӯхта мешуданд, ки ин ҳалли носаҳеҳи як қатор мушкилотро, ки бо муайянсозии моҳияти мазмунии онҳо марбутанд, тақозо менамояд.

Дар мақолаи мазкур қонуниятҳои асосии ташкили мазмунӣ ва шаклии ҷумлаҳои мураккаби тобеъ, ки муносибатҳои муайянкунандагии забонҳои русӣ ва тоҷикиро муайян мекунанд, ба ҳайси объекти таҳқиқ интихоб карда шудаанд. Сохтор ва маънои ҷумлаҳои мураккаби тобеъ дар ҷумлаҳои муқоисашаванда муайян гардида, тарзҳои алоқаи қисмҳои ҷумлаҳои мураккаби тобеъ нишон дода шуда, таҳлили муқоисавии хусусиятҳои сохториву маъноии ҶМТ дар забонҳои русӣ ва тоҷикӣ гузаронида шудааст ва дар ин асос монандиву фарқият дар сохтори ҶМТ, ки барои забонҳои русӣ ва тоҷикӣ хосанд, ошкор карда шудааст. Барои таҳқиқот ба ҳайси мавод мисолҳое хизмат кардаанд, ки аз асарҳои адабиёти рус ва тоҷик ва ҳамчунин тарҷумаҳои онҳо ба забонҳои муқоисашаванда гирифта шудаанд.

Калидвожаҳо: сарфшиносӣ; ҷумлаҳои мураккаби тобеъ; ҷумлаи пайрави муайянкунандагӣ; сохтор; маъно; пайвандакҳо; калимаҳои пайвандакӣ; ҷонишинҳои ишоратӣ; забони русӣ; забони тоҷикӣ.