УДК 811.161.1=222.8 

ОПТАТИВНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ В РУССКОМ И ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ

Толибова Озода Олимовна

Ассистент кафедры русского языка

Кулябский государственный университет имени А. Рудаки

735360, Республика Таджикистан, Куляб, ул. С.Сафарова, 16

Тел.: (+992) 918 15 55 57 (м.)

ozoda-tolibova1987@mail.ru

Статья посвящена описанию типологических особенностей функционально-семантических типов оптативных предложений в русском и таджикском языках. Рассмотрена семантика желательности и структура оптативных типов высказывания в сопоставляемых языках, показано, что оптативное значение взаимодействует с такими модальными значениями, как реальность / ирреальность, долженствование, возможность, утверждение / отрицание. Определено, что грамматическая репрезентация оптативности в сопоставляемых языках реализуется, в первую очередь, при помощи сослагательного наклонения, оформленного в виде конструкций с частицей бы в русском языке (хоть бы, пусть бы, вот бы, хорошо бы и др.) и частиц боз, кошки, акаллан, фаrат, мабодо и др. – в таджикском.

Материалом для исследования послужили примеры, выбранные из произведений русских и таджикских писателей и их переводы на сопоставляемые языки.

В целом неоднозначная трактовка оптативной модальности как самостоятельного модального типа в самой синтаксической науке, противоречивые суждения в современной лингвистике по поводу характера и места оптатива в системе средств выражения модальности, нерешенность вопроса классификации оптативных высказываний, а также отсутствие исследований по оптативным предложениям в современном таджикском языке подтверждают необходимость дальнейшего изучения оптативной модальности и отдельных пластов её модальных значений.

Ключевые слова: оптативные предложения; сослагательное наклонение; модальность; семантика; структура; русский язык; таджикский язык.

Литература

1.    Белошапкова В.А. Современный русский язык. Синтаксис. –М.: Высшая школа, 1977. – 248с.

2.    Валимова Г.В. Функциональные типы предложений в современном русском языке. – Ростов н/Д: Изд-во РГУ, 1967. – 331 с.

3.   Расторгуева В.С., Керимова А.А. Система таджикского глагола. – М.: Наука, 1964. – 291 c.

4.   Русская грамматика. Т.2 / под ред. Н.Ю.Шведовой). – М.: Наука, 1982. – 709с.

5.   Русско-таджикский словарь. –М.: Русский язык, 1985. – 1280 с.

6.   Сиротинина О.Б. Лекции по синтаксису русского языка. – М.: ЛЕНАНД, 12015. – 144 с.

7.   Таджикско-русский словарь. –М.: Изд-во иностранных и национальных словарей, 1954. – 789 с.

   

OPTATIVE SENTENCES IN RUSSIAN AND TAJIK LANGUAGES 

Tolibova Ozoda Olimovna 

Assistant of the chair of Russian language

А.Rudaki Kulyab state university

735360, Republic of Tajikistan, Kulyab, S.Safarov, 16

Ph.: (+992) 918 15 55 57 (m.)

ozoda-tolibova1987@mail.ru

The article is devoted to the description of the typological features of the functional-semantic types of optative sentences in the Russian and Tajik languages. The semantics of desirability and the structure of the optative types of utterance in the compared languages are considered, it is shown that the optative meaning interacts with such modal meanings as reality / unreality, should, possibility, affirmation / negation. It has been determined that the grammatical representation of optativity in the compared languages is realized, first of all, with the help of the subjunctive mood, designed in the form of constructions with a particle бы in Russian (хоть бы, пусть бы, вот бы, хорошо бы, etc.) and particles боз, кошки, акаллан, фаrат, мабодо etc. – in Tajik.

The material for the research was the examples extracted from the works of Russian and Tajik writers and their translations into the compared languages.

In general, the ambiguous interpretation of the optative modality as an independent modal type in syntactic science itself, the contradictory judgments in modern linguistics about the nature and place of the optativity in the system of means of expressing modality, the unresolved issue of the classification of optative statements, as well as the lack of research on optative sentences in the modern Tajik language confirm the need for further study of the optative modality and individual layers of its modal values.

Keywords: optative sentences; subjunctive mood; modality; semantics; structure; Russian language; Tajik.

References

1.      Beloshapkova V.A. Modern Russian language. Syntax. –M .: Vysshaya shkola, 1977. – 248 p.

2.      Valimova G.V. Functional types of sentences in modern Russian. – Rostov on Don: Publishing house of RSU, 1967. – 331 p.

3.      Rastorgueva V.S., Kerimova A.A. Tajik verb system. – M.: Nauka, 1964. – 291 p.

4.      Russian grammar. Vol.2 / ed. by N.Yu.Shvedova. – M.: Nauka, 1982. – 709 p.

5.      Russian-Tajik dictionary. – M.: Russian language, 1985. – 1280 p.

6.      Sirotinina O.B. Lectures on the syntax of the Russian language. – M.: LENAND, 12015. – 144 p.

7.      Tajik-Russian dictionary. – M.: Publishing house of foreign and national dictionaries, 1954. – 789p.

 

ҶУМЛАҲОИ ОПТАТИВИИ ЗАБОНҲОИ РУСӢ ВА ТОҶИКӢ

Толибова Озода Олимовна

Ассистенти кафедраи забони русӣ

Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи А. Рӯдакӣ

735360, Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кӯлоб, С.Сафаров, 16

Тел.: (+992) 918 15 55 57 (м.)

ozoda-tolibova1987@mail.ru

Мақола ба тавсифи хусусиятҳои типологии типҳои функционаливу маъноии ҷумлаҳои оптативии забонҳои русӣ ва тоҷикӣ бахшида шудааст. Маънои хоҳишмандӣ ва сохтори типҳои оптативии гуфтор дар забонҳои муқоисашаванда, нишон дод, ки маънои оптативӣ бо маъноҳои модалӣ, ҳамчун воқеӣ / ғайривоқеӣ будани амал, вазифадор будан, имконият, тасдиқ / инкор алоқаманд аст. Муайян карда шудааст, ки муаррифии грамматикии оптативнокии забонҳои муқоисашаванда дар навбати аввал, тавассути сиғаи шартиву хоҳишмандӣ ифода меёбад, ки дар шакли қолабҳо бо ҳиссачаи бы дар забони русӣ (хоть бы, пусть бы, вот бы, хорошо бы и др.) ва вожаҳои боз, кошки, ақаллан, фақат, мабодо ва ғ. дар забони тоҷикӣ сурат гирифтааст.

Ба сифати маводи таҳқиқ мисолҳое хизмат мекунанд, ки аз асарҳои нависандагони рус ва тоҷик гирифта шудаанд, тарҷумаҳои онҳо ба забонҳои муқоисашаванда гирифта шудаанд.

Дар маҷмуъ бисёрфаҳмии модалияти оптативӣ ҳамчун типи мустақили модалӣ дар тамоми илми наҳвшиносӣ, афкори пурихтилоф дар забоншиносии муосир оид ба хусусият ва ҷойгоҳи оптативҳо дар низоми воситаҳои ифодаи модалият, ҳал нашудани масъалаи таснифи гуфтори оптативӣ, инчунин набудани таҳқиқот оид ба ҷумлаҳои оптативӣ дар забони муосири тоҷик зарурати омӯзиши минбаъдаи модалияти оптативӣ ва қишрҳои ҷудогонаи маъноҳои модалии онро ба миён гузоштааст.

Калидвожаҳо: ҷумлаҳои оптативӣ; сиғаи хоҳишмандӣ; модалият; маъно; сохтор; забони русӣ, забони тоҷикӣ.