УДК 811.161.1=222.8 

ЛЕКСИЧЕСКИЕ СРЕДСТВА ВЫРАЖЕНИЯ ОПТАТИВНОЙ МОДАЛЬНОСТИ В РУССКОМ И ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ 

Толибова Озода Олимовна 

Ассистент кафедры русского языка

Кулябский государственный университет имени А. Рудаки

735360, Республика Таджикистан, Куляб, ул. С.Сафарова, 16

Тел.: (+992) 918 15 55 57 (м.)

ozoda-tolibova1987@mail.ru

Статья посвящена сопоставительному анализу лексических средств выражения желательности в русском и таджикском языках. Материалом для исследования послужили статьи толковых словарей русского и таджикского языков, двуязычных словарей – таджикско-русских и русско-таджикских. К сопоставительному анализу привлечены художественные произведения – русские оригинальные текстам и их переводы на таджикский язык, таджикские оригинальные тексты и их переводы на русский язык. Изучены фрагменты произведений А.М.Горького, А.П.Чехова, К.Симонова, С.Улугзода, С.Айни, С.Турсуна и их переводы на сопоставляемые языки. Выявлены и сгруппированы лексические средства выражения оптативной модальности с учетом их разноуровневого характера. Определены лексические показатели желательности /позитивного и негативного типа/, представленные в предложениях глаголами хотеть, жаждать, желать, мечтать и др. в русском языке и хостан, хоњиш кардан, орзу кардан, хирс доштан, а также словами других частей речи со значением желательности.

Ключевые слова: синтаксис; оптативные предложения; лексические средства; глагол; существительное; наречие; модально-оценочные слова; сопоставительный анализ; русский язык; таджикский язык.

Литература

1.    Алтабаева Е.В. Категория оптативности в современном русском языке. – М.: МГОУ, 2002. — [Электронный ресурс]. – Режим доступа. — URL: http://www.dslib.net/russkij-jazyk/modalnoe-imja-s-semantikoj-zhelatelnosti-v-sisteme-sredstv-kategorii-optativnosti.html

2.    Виноградов В.В. О категории модальности и модальных словах в русском языке // Избранные труды. Исследования по русской грамматике. –М.: Наука, 1975. –С.53-87 с.

3.    Кокова А.В. Лексико-грамматическое поле средств оптативной модальности в немецком языке: автореф. дис. … канд. фил. наук: 10.02.04 / Кокова Александра Васильевна. – М.: МГПИ, 1985. – 16 c.

4.    Корди Е.Е. Оптативные конструкции во французском языке // Типология. Семантика. Грамматика. – СПб.: Наука, 1998. – С.216-229.

5.    Распопов Т.И. Оптативные предложения (на материале русского и английского языков: автореф. дис. … канд. фил. наук: 10.02.20 / Распопов Т.И. – Л.; – СПб., 1982. – 23 с.

6.    Русско-таджикский словарь. – М.: Русский язык, 1985. – 1280 с.

7.    Салимов Р.Д. Русские односоставные оптативные инфинитивные предложения и способы их передачи в английском языке // Проблемы перевода и его лингвистические аспекты: материалы Междунар. науч.-практ. конф. – Душанбе: РТСУ, 2014. – С.83-94.

8.    Салимов Р.Д. Односоставные оптативные инфинитивные предложения русского языка и способы их передачи в английском, таджикском и китайском языках // Вестник университета (Российско-Таджикский (Славянский) университет). –Душанбе: РТСУ, 2015. – №4 (51). – С. 206-211.

9.    Таджикско-русский словарь. –М.: Гос. изд-во ин. и нац. языков,1954. – 789 с.

   

LEXICAL MEANS OF EXPRESSING OPTATIVE MODALITY IN RUSSIAN AND TAJIK LANGUAGES

Tolibova Ozoda Olimovna

Assistant of the chair of Russian language

Kulob state university of A. Rudaki

735360, Republic of Tajikistan, Kulob, S.Safarov, 16

Ph.: (+992) 918 15 55 57 (m.)

ozoda-tolibova1987@mail.ru

The article is devoted to the comparative analysis of the lexical means of expressing desirability in the Russian and Tajik languages. The material for the research was articles of explanatory dictionaries of the Russian and Tajik languages, bilingual dictionaries - Tajik-Russian and Russian-Tajik. The comparative analysis involved literary works - Russian original texts and their translations into Tajik, Tajik original texts and their translations into Russian. Fragments of works by A.M.Gorky, A.P.Chekhov, K.Simonov, S.Ulugzoda, S.Aini, S.Tursun and their translations into compared languages have been studied. The lexical means of expressing the optative modality have been identified and grouped, taking into account their multilevel nature. The lexical indicators of desirability/positive and negative type are determined, presented in sentences with the verbs хотеть, жаждать, желать, мечтать and others in Russian and хостан, хохиш кардан, орзу кардан, хирс доштан in Tajik, as well as words of other parts of speech with the meaning of desirability.

Keywords: syntax; optative sentences; lexical means; verb; noun; adverb; modal-evaluative words; comparative analysis; Russian language; Tajik language.

References 

1.    Altabaeva E.V. The category of optativity in modern Russian. - M: MSEU, 2002. [Electronic resource]. – Access mode: http://www.dslib.net/russkij-jazyk/modalnoe-imja-s-semantikoj-zhelatelnosti-v-sisteme-sredstv-kategorii-optativnosti.html

2.    Vinogradov V.V. On the category of modality and modal words in Russian // Selected works. Studies in Russian grammar. – M.: Nauka, 1975. – P.53-87 p.

3.    Kokova A.V. Lexico-grammatical field of the means of optical modality in the German language: author. dis. ... cand. phil. sciences: 10.02.04 / Kokova Aleksandra Vasilievna. – M.: MSPI, 1985. – 16 p.

4.    Kordy E.E. Optative constructions in French // Typology. Semantics. Grammar. – SPb.: Nauka, 1998. – P.216-229.

5.    Raspopov T.I. Optative sentences (on the material of Russian and English languages: abstract of thesis ... candidate of phil. sciences: 10.02.20 / Raspopov T.I. – L.; - St. Petersburg, 1982. – 23 p.

6.    Russian-Tajik dictionary. – M.: Russian language, 1985. – 1280 p.

7.    Salimov R.D. Russian one-part optative infinitive sentences and methods of their transmission in English // Problems of translation and its linguistic aspects: materials of the International conference. scientific-practical conf. – Dushanbe: RTSU, 2014. – P.83-94.

8.    Salimov R.D. One-part optative infinitive sentences of the Russian language and methods of their transmission in English, Tajik and Chinese // Bulletin of the university (Russian-Tajik (Slavonic) university). –Dushanbe: RTSU, 2015. – №4 (51). – P.206-211.

9.    Tajik-Russian dictionary. – M.: State. Publishing house of inter. and nat. languages, 1954. – 789 p.

   

ВОСИТАҲОИ ЛУҒАВИИ ИФОДАШАВИИ МОДАЛИЯТИ ОПТАТИВӢ ДАР ЗАБОНҲОИ РУСӢ ВА ТОҶИКӢ

Толибова Озода Олимовна

Ассистенти кафедраи забони русӣ

Донишгоҳи давлатии Кӯлоб ба номи А. Рӯдакӣ

735360, Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кӯлоб, к. С.Сафаров, 16

Тел.: (+992) 918 15 55 57 (м.)

ozoda-tolibova1987@mail.ru

Мақола ба таҳлили муқоисавии воситаҳои луғавии ифодашавии орзу ва мақсад дар забонҳои русӣ ва тоҷикӣ бахшида шудааст. Барои таҳқиқ мақолаҳо ва луғатҳои тафсирии забонҳои русӣ ва тоҷикӣ, луғатҳои дузабонаи тоҷикӣ-русӣ ва русӣ-тоҷикӣ ба ҳайси мавод хизмат кардааст. Ба таҳлили муқоисавӣ асарҳои бадеӣ – матнҳои оригиналии русӣ ва тарҷумаҳои онҳо ба забони тоҷикӣ, матнҳои оригиналии тоҷикӣ ва тарҷумаҳои онҳо ба забони русӣ ҷалб карда шудаанд. Порчаҳои асарҳои А.М.Горкий, А.П.Чехов, К.Симонов, С.Улуғзода, С.Айнӣ, С.Турсун ва тарҷумаҳои онҳо ба забонҳои муқоисашаванда омӯхта шудаанд. Воситаҳои луғавии ифодашавии модалияти оптативӣ бо инобати хусусияти бисёрсатҳаи онҳо ошкор ва гурӯҳбандӣ карда шудаанд. Нишондиҳандаҳои луғавии орзу ва мақсад /типҳои позитивӣ ва негативӣ, ки дар ҷумлаҳо бо феълҳои хотеть, жаждать, желать, мечтать ва ғайра дар забони русӣ ва хостан, хоҳиш кардан, орзу кардан, ҳирс доштан дар забони тоҷикӣ, инчунин бо калимаҳо аз ҳиссаҳои дигари нутқ бо маънои орзу ва мақсад муайян гардидаанд.

Калидвожаҳо: синтаксис; ҷумлаҳои оптативӣ; воситаҳои луғавӣ; феъл; исм; зарф; калимаҳои модалӣ-арзёбӣ; таҳлили муқоисавӣ; забони русӣ; забони тоҷикӣ.