УДК 81ʼ372:811. 222.8

ОСОБЕННОСТИ РЕПРЕЗЕНТАЦИИ СТРУКТУРНО-СЕМАНТИЧЕСКИХ ПРИЗНАКОВ КОНЦЕПТА «ГНЕВ/ҒАЗАБ» В ТАДЖИКСКОЙ ЯЗЫКОВОЙ КАРТИНЕ 

Азизов Фаррух Джурабоевич 

Преподаватель кафедры русского языка

Российско-Таджикский (Славянский) университет

734025, Республика Таджикистан, Душанбе, ул. М. Турсунзаде, 30

Тел.: (+992) 900 28 22 00 (м.)

juraboizodaf@gmail.com

В статье рассматриваются способы вербальной и невербальной репрезентации эмоционального концепта “Uазаб/Гнев” в таджикской языковой картине мира. Проводится анализ лекцикографических источников с целью определения основных параметров формирования структуры семантического поля “Uазаб/Гнев”, выявления содержательного объема данного концепта. Показаны принципы фиксации концепта в словарях, проведено исследование номинации генва в данных источниках. Выделены определенные деривационные лексемы, репрезентирующие концепт “Uазаб/Гнев” морфологической формой имен прилагательных. При описании семантического наполнения лексических единиц, номинирующих эмоцию гнева в таджикском языке, автор акцентирует внимание на национальном своеобразии проявления гнева в таджикской языковой картине мира.

Определено, что в таджикской языковой картине гнев/ғазаб имеет тесную связь с понятием огонь/оташ, которое относится к религиозным представлениям большей части носителей таджикского языка, поскольку ассоциируется с наказанием в аду за те или иные прегрешения, а гнев считается самым тяжким грехом. Кроме того, невербальное проявление гнева в таджикской языковой картине можно наблюдать по мимическим признакам (во взгляде, в положении бровей и др.) Анализ показал, что периферийная система концепта «Гнев/Ғазаб» реализуется в следующем динамическом порядке: ближняя периферия – хашм, қаҳр; крайняя периферия – оташин/ӣ, асаби/онӣ; дальняя периферия – шӯриш, ҷаҳл.

Ключевые слова: концепт; семантика; структура; ғазаб; лексема.

Литература

1.        Ғиёс-ул-луғот: в 3 т. – Душанбе: Адиб, 1988. – Т.2. Сод – Ё. – 416 с.

2.        Калонтаров Я.И. Фарҳанги нави тоҷикӣ-русӣ. (Новый таджикско-русский словарь). – Душанбе, 2008. – 320 с.

3.        Курбанова Х.Х. Национально-специфические особенности концепта «Сабр» (терпение) в таджикской и русской этнолингвокультурах: дис. … канд. филол. наук: 10.02.20 / Курбанова Хафиза Халимовна. – Душанбе: 2003. – 197 с.

4.        Маслова В.А. Лингвокультурология: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М.: Изд. центр «Академия», 2001. – 208 с.

5.        Мирбобоев А. Фарҳанги тоҷики-русӣ. – Душанбе: Пажуҳишгоҳи фарҳанги форсӣ-тоҷикӣ, 2006. – 804 с.

6.        Муҳаммадҳусайни Бурҳон. Бурҳони қотеъ. –Душанбе: Адиб, 1993. – ҷ. 1. – 416 с.

7.        Назарзода С. Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ ҷ. 1-2 / С.Назарзода, А.Сангинов, С.Каримов., М.Ҳ.Султон – Душанбе, 2010. – Т.1. – 996 с.; Т.2. – 191 с.

8.        Степанов Ю.С. Константы: Словарь русской культуры: Опыт исследования. – М.: Языки русской культуры, 1997. – 824 с.

9.        Чоршамбиева З.А. Лексико-семантическое поле «отрицательные эмоции» в английском и таджикском языках: когнитивно-прагматический аспект: дис. … канд. филол. наук: 10.02.20 / Чоршамбиева Зайнабхон Ашуровна. – Душанбе, 2007. – 146 с.

10.    Шукуров М.Ш. Фарҳанги забони тоҷикӣ ҷ. 1-2 / М.Ш.Шукуров, В.А.Капранов, Р.Хашим, Н.А.Масуми. – М.: Сов. энциклопедия, 1969. – Т.1. – 952 с.; Т.2. – 950 с.

PECULIARITIES OF REPRESENTATION OF STRUCTURAL AND SEMANTIC FEATURES OF THE CONCEPT "ANGER/GHAZAB" IN THE TAJIK LANGUAGE PICTURE 

Azizov Farrukh Juraboevich 

Lecturer of the chair of Russian language

Russian-Tajik (Slavonic) university

734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, M. Tursunzade, 30

Ph.: (+992) 900 28 22 00 (m.)

juraboizodaf@gmail.com 

In the article, the ways of verbal and non-verbal representation of the emotional concept “Ghazab/Anger” in the Tajik language picture of the world are considered. The analysis of lexicographical sources is carried out in order to determine the main parameters of the formation of the structure of the semantic field “Ghazab/Anger”, to identify the meaningful volume of this concept. The principles of fixing the concept in dictionaries are shown, and a study of the nomination of anger in these sources is carried out. Certain derivational lexemes are identified, representing the concept “Ghazab/Anger” by the morphological form of adjectives. When describing the semantic content of lexical units that nominate the emotion of anger in the Tajik language, the author focuses on the national identity of the manifestation of anger in the Tajik language picture of the world.

It has been determined that in the Tajik language picture anger/ghazab has a close connection with the concept of fire/otash, which refers to the religious ideas of most Tajik speakers, since it is associated with punishment in hell for certain sins, and anger is considered as the most serious sin. In addition, the non-verbal manifestation of anger in the Tajik language picture can be observed by mimic signs (in the look, in the position of the eyebrows, etc.). The analysis showed that the peripheral system of the concept "Anger/Gazab" is realized in the following dynamic order: the near periphery – hashm, qahr; extreme periphery – otashin /i, asabi /oni; far periphery – shurish, jahl.

Keywords: concept; semantics; structure; qhazab; lexeme.

References 

1.    Ghies-ul-lughot: in 3 vol. – Dushanbe: Adib, 1988. – V.2. Sod-Yo. – 416 p.

2.    Kalontarov Ya.I. Farhangi navi tojiki-rusi. (New Tajik-Russian Dictionary). – Dushanbe, 2008. – 320 p.

3.    Kurbanova Kh.Kh. National-specific features of the concept "Sabr" (patience) in the Tajik and Russian ethnolinguistic cultures: dis. … cand. philol. sciences: 10.02.20 / Kurbanova Hafiza Halimovna. – Dushanbe, 2003. – 197 p.

4.    Maslova V.A. Linguoculturology: manual for university students. – M.: Publishing house "Academy", 2001. – 208 p.

5.    Mirboboev A. Farhangi tojiki-rusi. – Dushanbe: Pazhuhishgohi farhangi forsi-tojiki, 2006. – 804 p.

6.    Muhammadhusaini Burkhon. Burkhoni kote. – Dushanbe: Adib, 1993. – V.1. – 416 p.

7.    Nazarzoda S. Farhangi tafsirii zaboni tojiki V.1-2 / S.Nazarzoda, A.Sanginov, S.Karimov., M.H.Sulton. – Dushanbe, 2010. – V.1. – 996 p.; V.2. – 191 p.

8.    Stepanov Yu.S. Constants: Dictionary of Russian Culture: Research Experience. – M.: Languages of Russian culture, 1997. – 824 p.

9.    Chorshambieva Z.A. Lexico-semantic field "negative emotions" in English and Tajik languages: cognitive-pragmatic aspect: dis. … cand. philol. sciences: 10.02.20 / Chorshambieva Zainabkhon Ashurovna. – Dushanbe, 2007. – 146 p.

10.    Shukurov M.Sh. Farhangi zaboni tojiki V.1-2 / M.Sh.Shukurov, V.A.Kapranov, R.Hashim, N.A.Masumi. – M.: Sov. encyclopedia, 1969. – V.1. – 952 p.; V.2. – 950 p.

ХУСУСИЯТҲОИ МУАРРИФИИ НИШОНАҲОИ СОХТОРИЮ МАЪНОИИ МАФҲУМИ «ГНЕВ/ҒАЗАБ» ДАР МАНЗАРАИ ЗАБОНИИ ЗАБОНИ ТОҶИКӢ 

Азизов Фаррух Ҷӯрабоевич 

Муаллими кафедраи забони русӣ

Донишгоҳи (славянии) Россия ва Тоҷикистон

734025, Ҷумҳурии Тоҷикистон, Душанбе, к. М. Турсунзода, 30

Тел.: (+992) 900 28 22 00 (м.)

juraboizodaf@gmail.com

Дар мақола тарзу усулҳои муаррифии вербалӣ ва ғайривербалӣ, эҳсосии мафҳуми “Ғазаб/Гнев” дар манзараи забонии забони тоҷикӣ баррасӣ шудаанд. Таҳлили сарчашмаҳои луғатнигорӣ бо мақсади муайян кардани андозаҳои асосии ташаккул ёфтани сохтори майдони маъноии “Ғазаб/Гнев”, ошкор кардани ҳаҷми маъноии ин мафҳум оварда шудааст. Принсипҳои сабтшавии мафҳум дар луғату фарҳангномаҳо номбар карда шуда, тадқиқи номгузориҳои ғазаб дар ин сарчашмаҳо анҷом дода шудааст. Вожаҳои муайяни дериватсионие, ки мафҳуми “Ғазаб/Гнев”ро бо шакли морфологичии сифатҳо муаррифӣ мекунанд, таҳлил мегарданд. Зимни тавсифи пуррагии маъноии воҳидҳои луғавӣ, ки эҳсосоти ғазабро дар забони тоҷикӣ номгузорӣ мекунанд, муаллиф таваҷҷуҳи асосиро ба мухтасоти миллии ифодашавии ғазаб дар манзараи забонии забони тоҷикӣ равона кардааст.

Муқаррар карда шуд, ки дар манзараи забонии забони тоҷикӣ гнев/ғазаб бо мафҳуми огонь/оташ, ки дар тасаввуроти динии аксарияти ҳомилони забони тоҷикӣ ҳузур дорад, робитаи мустаҳкам пайдо кардааст, зеро тавассути тасаввуроти ҷазо дар дӯзах барои ин ё он гуноҳ ифода мегардад ва ғазаб бошад, гуноҳи аз ҳама азим маҳсуб меёбад. Ғайр аз ин, зуҳуроти ғайривербалии ғазабро дар манзараи забонии забони тоҷикӣ низ аз рӯйи нишонаҳои мимикӣ (нигоҳ, ҷойгиршавии абрувон ва ӯ.) дидан мумкин аст. Таҳлил нишон дод, ки низоми канории мафҳуми «Гнев/Ғазаб» бо бартиби зерини динамикӣ татбиқ мешавад: канораи наздик – хашм, қаҳр; канораи ниҳоӣ – оташин/ӣ, асаби/онӣ; канораи дур – шӯриш, ҷаҳл.

Вожаҳои калидӣ: мафҳум; маъно; сохтор; ғазаб; вожа.